Liefde en oorlog

Afgelopen vrijdag sprak president Museveni dreigende taal over ons troetelkind, de Marriage & Divorce Bill: "I am not going to accept reckless ways of operating. Very liberal ideas may disturb our peace. You may destabilise our politics and security". De oude vos Museveni zou toch niet oprecht menen dat deze wet tot een burgeroorlog in Uganda kan leiden ? Er moest een dubbele boodschap in zijn uitspraken zitten die ik op dat moment niet helemaal kon doorgronden. Daarom: een reconstructie van partijpolitiek handjeklap, religieus getinte mythevorming en een slecht functionerend parlementair stelsel. Voor mijn eigen begrip.

En het begon toch allemaal heel mooi. Op 8 maart (Internationale Vrouwendag, nationale feestdag in Uganda) sprak Museveni nog lovende woorden aan het adres van UWOPA. Onze voorzitter Betty Amonghi en kamervoorzitter Rebecca Kadaga (stoer wijf, steunt UWOPA door dik en dun) kregen de Golden Jubilee Independence medaille door hem opgespeld '..for their outstanding service to the country'.
Maar daarna kondigde Museveni al snel aan dat zijn partij, de National Resistance Movement, een 'caucus' (speciale vergadering met NRM top politici) zou organiseren. “The issues concerning the Marriage and Divorce Bill should not be rushed because they need proper scrutiny. Some of them can lead to serious distortions if not handled properly.“ Hij zei er gelukkig ook bij dat '..issues concerning the Bill should be discussed in the perspective of a liberated society and not the traditional and old society that has shallow ideas'. Dat laatste klonk toch wel hoopgevend.

Goed geluimd vertegenwoordigde ik dan ook op 11 maart UWOPA bij een persconferentie, georganiseerd door zusterorganisatie UWONET. Drie strijdbare vrouwen wisten in 2 uur tijd tal van mythes over de Biil te ontkrachten. Een greep uit het geruchtencircuit dat dagelijks pers, radio en tv teistert.
- Nee, de wet is niet gericht op venietiging van het huwelijk maar regelt wel de voorwaarden voor een nette scheiding.
- Nee, de wet is niet bedoeld als verwerping van het christelijk huwelijk maar gaat wel uit van Uganda als seculiere staat.
- Nee, de wet zal geen kloof opwerpen tussen mannen en vrouwen maar leidt wel tot evenredige verdeling van tijdens het huwelijk verworven bezit.
- Nee, de wet is geen verzinsel van elitaire vrouwen maar ontworpen door de regering.
- Nee, door de wet zal samenwonen niet automatisch leiden tot een huwelijk.
- Nee, de wet stelt geen verbod op huwelijksgeschenken (bij traditionele huwelijken wordt de vrouw 'gekocht' met koeien, geiten, kippen etc) maar verbiedt wel dat de vrouw bij echtscheiding alles moet terugbetalen, en daarmee feitelijk tot een slecht huwelijk blijft veroordeeld.
- Nee, de wet verbiedt een weduwe niet om te hertrouwen maar verbiedt wel dat de weduwe (volgens traditioneel gebruik) automatisch aan de harem van haar zwager wordt toegevoegd.
- Nee, de wet stelt het burgerlijk huwelijk niet boven huwelijken van Christelijke, Hindu, Bahai, Islamitische en tribale bevolkingsgroepen maar stelt wel dat al deze huwelijken in overeenstemming moeten zijn met de grondwet.
- Nee, vrouwen zullen zich niet louter met de wet in de hand mogen onttrekken aan sex met hun echtgenoot, maar de wet stelt wel dat de fysieke gezondheid van de vrouw een legitieme belemmering kan vormen.

Toch werd de negatieve geruchtenstroom de dagen daarop alleen maar sterker. Aangejaagd door vooral de katholieke kerk in de persoon van de aartsbisschop van Kampala, naar ik vermoed om de aandacht af te leiden van kritiek uit eigen kring. Zo schreef een van zijn ondergeschikten, pastoor Musaala, onlangs een open brief waarin hij stelde dat '.. many Catholic priests and even bishops are sexually abusing minors, have mistresses and children who they are concealing or have abandoned.' Musaala besloot zijn brief met de oproep dat het celibaat ter discussie met worden gesteld. Tja, dat is natuurlijk slecht nieuws voor een instituut dat toch al wordt geplaagd door doofpotkwesties over grootschalig sexueel misbruik van kinderen door diezelfde kerk. En dan is een bliksemafleider zoals de Marriage & Divorce Bill erg welkom. De kerk als verdediger van de moraal: een tegnspraak in zichzelf.

In diezelfde week ontvingen we tal van adhesiebetuigingen. Zo bracht de voorzitter van hulporganisatie Plan International, de charismatische Ellen Løj (voormalig VN- en EU-diplomaat) ons een bliksembezoek met een zware delegatie om haar waardering voor het noeste harde werk van UWOPA uit te spreken. Naast activiteiten om het welzijn van kinderen te bevorderen (Plan ondersteunt zo'n 40.000 kinderen in Uganda op het terrein van health, education, protection and participation) zal ook UWOPA de komende jaren door Plan worden gesteund.
Ook Asia Russell, Director of International Policy van de in New York gevestigde organisatie Health GAP (Global Access Project) die zich richt op wereldwijde aanpak van de HIV/AIDS problematiek, kwam met een collega langs om de mogeijkheden van samenwerking met UWOPA te verkennen en ons een hart onder de riem te steken.

Het leek eigenlijk wel de goede kant op te gaan. Maar omdat de Ugandese pers, publieke opinie en vooral mannelijke parlementariers nog steeds slecht geinformeerd bleken organiseerde UWOPA op 15 maart een openbare bijeenkomst in het parlement om eens en vooral duidelijk te maken waar het in de de Marriage & Divorce Bill echt om gaat.
De bedoeling was goed maar het pakte anders uit. Naar aanleiding van deze bijeenkomst besloot kamervoorzitter Rebecca Kadaga het parlement voor twee weken naar huis te sturen om het huiswerk over te doen. Oftewel: het wetsontwerp goed te bestuderen, opdat de kamerleden ieder in hun eigen district zouden kunnen uitleggen wat deze wet voor hun specifieke achterban zou gaan betekenen. “Go and speak to your electorate about what we have been doing, especially about the Marriage and Divorce Bill“.

Vreemd, want je zou toch mogen verwachten dat juist kamerleden die wetteksten goed kennen. Maar nee, het doorsnee kamerlid blijkt vooral gefocused op korte-termijn-belang: zijn/haar herverkiezing na 5 jaar, met alle daaraan verbonden prive-voordelen zoals een goede bezoldiging, een auto met chauffeur en een ruim netwerk voor de verdere loopbaanontwikkeling. Hoe dan ook: voor de achterban moet duidelijk zijn hoeveel nieuwe wegen, bruggen, scholen en andere projecten dankzij het geachte kamerlid zijn binnengehaald voor het district. En dan is het ontwerpen van goede wetten of gedegen toezicht op het overheidshandelen vanzelfsprekend minder urgent !

Nog diezelfde dag had een delegatie van UWOPA urenlang overleg met President Museveni die zijn steun voor het wetsontwerp uitsprak: “He pledged to reach out to the Church, the community and MP's to understand that the law is necessary and that it is another step towards propelling Uganda into a middle-class economy”. Het onderdeel 'samenwonen' kon de goedkeuring van Museveni niet wegdragen en zou in een separate wet aan de orde komen.

Al met al soepel afgehandeld, leek mij. Daarom kwam 2 dagen laterde uitspraak van Museveni dat '..Marriage Law Can Cause War' voor mij als een donderslag bij heldere hemel ! Tijdens de NRM caucus meeting bracht hij naar voren dat '..if the draft legislation is rushed, it could destabilise the peace and security of the country.'

De enige plausibele reden die ik voor zijn terugkrabbelen kan bedenken is dat strateeg Museveni de hete adem van conservatieve parlementariers in zijn nek voelde en daarom koos voor een onafhankelijke positie, boven de strijdende partijen. Daarmee wordt hij geen deel van het probleem en kan hij -wat er ook gebeurt- niet verantwoordelijk worden gesteld voor de uitkomst van het debat. "There is no need to emphasise the word divorce. Let the title be Marriage Bill. In there you can say if this and that went wrong in marriage, this is the provision.'
Tegelijkertijd gaf Museveni ook de kerk een tik op de neus: 'Some religious institutions are to impose their views on people with regard to how a marriage should be run. Some religious leaders are out of touch with reality in the sense that what they preach is not what they practise. There are religious people who consult witch-doctors. I know that for a fact." Tot slot meldde Museveni dat hij een voorstel zou doen voor concrete wetsaanpassing en 'adviseerde' hij kamervoorztter Kadaga om nog meer dan 2 weken tijd voor bezinning uit te trekken.
Vreemd, want dat is natuurlijk niet de rol en positie van een staatshoofd in relatie tot een onafhankelijk parlement. In de wandelgangen gaat het verhaal dat voormalig marxist Museveni de onder zijn leiding ingezette economische herstructurering niet wil laten vertragen door culturele hervorming. 'Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral', nietwaar ?

Terugblikkend: een lastige maar ook leerzame periode. Het is mij onderhand wel duidelijk dat Uganda bepaald niet 1 op 1 te vergelijken valt met de ons zo vertrouwde westeuropese democratieen.
Feitelijk bestaat er slechts 1 serieuze politieke partij, de NRM, met een absolute meerderheid op alle niveau's: nationaal, regionaal, lokaal. En er is 1 persoon die alle touwtjes in handen heeft, al sinds 1986: Museveni. Uganda is formeel dan wel een natie-staat maar de soevereiniteit van het parlement wordt steeds verder ondergraven en de nationale identiteit is ver te zoeken.

Geen wonder met al die verschillende tribale culturen die angstvallig in stand worden gehouden, maar tegelijkertijd een grote belemmering vormen voor verdere ontwikkeling van het land langs de lijnen van een democratische rechtsstaat. Ik blijf me verbazen...